Naar de kaart

Zuid

drie joodse scholen

Borssenburgplein, met links het schoolgebouw

In de jaren ’30 was over de Amstel een nieuwe stadswijk gebouwd, Plan Zuid, de Rivierenbuurt. Er woonden daar, tussen Amstel en Boerenwetering zo’n 50.000 mensen waarvan een derde joods. Het was daarmee één van de grootste joodse wijken van de stad, met op zeven openbare lagere scholen zo’n 700 joodse leerlingen.
Na de zomer van 1941 kwam het bevel van de bezetter dat joodse en niet-joodse leerlingen moesten worden gescheiden. De joodse leerlingen werden door de gemeente samengebracht op drie nieuwe joodse scholen. De meeste kinderen werden geplaatst in het dubbele schoolgebouw aan de Jekerstraat. Ook in de school op het Borssenburgplein (waar nu een woningenblok staat) kwamen uitsluitend joodse leerlingen, vooral uit de Diamantbuurt aan de andere kant van het Amstelkanaal.

vijfde klas (nu 7e) van Joodsche school nr. 10 (nog voor de ster werd ingevoerd)
het dubbele schoolgebouw in de Jekerstraat

Het was een flinke wissel in die eerste week van september 1941, de scholen waren half augustus al weer begonnen en nu moest alles anders worden: de Michiel de Klerkschool in de Jekerstraat werd opgeheven en de naastgelegen Vondelschool verplaatst naar de Dintelstraat. Terwijl daar juist de Dongeschool werd opgeheven om plaats te maken voor de Vondelschool.
De scheiding was helder: de niet-joodse kinderen op de twee scholen in de Dintelstraat en de joodse leerlingen in de Jekerstraat.
Het zelfde gold voor het IJsselbuurtje, de joodse leerlingen naar de Borssenburgschool op het Borssenburgplein en de niet-joodse om de hoek op de twee scholen op het Meerhuizenplein, de Meerhuizenschool en de Berlageschool.
Ook in de Diamantbuurt had de maatregel effect. Van de twee scholen aan het Smaragdplein werd de Graaf Florisschool opgeheven omdat de Jan Lievensschool genoeg plaats bood aan de resterende 220 niet-joodse kinderen in dat buurtje, terwijl de joodse kinderen even om het Amstelkanaal moesten om op het Borssenburgplein naar de Joodsche school nr 12 te gaan.

Emanuel Bloemendal [1887-1943] werd hoofd van de nieuwe Joodsche school 10 in de Jekerstraat, hij was tot november 1941 hoofd geweest in West op de Van Galenschool. Op de naburige Joodsche school 11 werd juffrouw Sophia Witmondt [1888] hoofd, zij kwam van de Dongeschool.
Op de Joodsche school 12 op het Borssenburgplein, kreeg Jacob Muller [1893-1943] de leiding, hij kwam van de Berlageschool om de hoek.

Nog voor de zomer van 1942 werd de school aan het van Borssenburgplein door de bezetter gevorderd om de onderdak te bieden. Het gemeentelijk onderwijsbureau wist zo snel geen andere oplossing dan Joodsche school 12 onder te brengen bij de Joodsche school 10 in de Jekerstraat 86. Er kwam een wisselrooster, de twee scholen hadden te veel leerlingen om zomaar samengevoegd te worden, dus had de ene groep kinderen ’s morgens les en de andere ’s middags en dat wisselde per week.
Pas begin december, bij de overdracht aan de , werden de Joodsche scholen 10, 11 en 12, opnieuw ingedeeld in twee grote scholen, elk met zeven klassen. Ondertussen was de administratieafdeling van het Joods Onderwijsbureau ook in het schoolgebouw in de Jekerstraat 84 gehuisvest zodat de twee scholen het gebouw op Jekerstraat 86 moesten delen. Voor de 600 leerlingen werd het wisselrooster van voor de zomer weer ingevoerd.

En dan gaat het hard. Bij de periodieke leerlingentelling van half mei 1943, zijn er op de twee scholen samen nog 300 kinderen over. Twee weken later, na de grote op 23 en 26 mei zijn die bijna allemaal verdwenen. Dan komt de grote razzia op 21 juni, waarbij vooral de Rivierenbuurt zwaar wordt getroffen. Het Onderwijsbureau heeft ondertussen ook deze twee scholen gesloten en de gebouwen terug gegeven aan de gemeente. Wat nu rest is de ‘organisatie van het onderwijs voor de overgebleven kinderen’, maar de leerkrachten zijn bijna allemaal verdwenen. Alleen schoolhoofd Bloemendal is volgens een inventarisatie halverwege juli, beschikbaar om de overgebleven kinderen op te vangen.
Half september zijn nog ruim 20, die samen met alle andere ‘overgebleven kinderen’ op ‘de laatste school’ werden opgevangen.

Voorjaar 2018 is er aan de gevel van school 11, Jekerstraat 84, een plaquette geplaatst ter nagedachtenis aan de kinderen en leerkrachten van de joodse scholen in de Rivierenbuurt. [met dank aan Sarah Oostenbrink]