ComFinA

In het eerste schooljaar betaalden de Gemeente en het Rijk, zoals dat bij wet geregeld was, gewoon ook het onderwijs aan joodse kinderen. Direct bij het uitvaardigen van de isolatie van joodse leerlingen wilde de Reichskommissar

Reichskommissar

In Nederland was Reichskommissar Seyss-Inquart de hoogste ambtenaar van de bezettende macht, als directe vertegenwoordiger van Reichskanzler in Berlijn. Niet het Duitse leger had de macht over het bezette Nederland, maar alléén de Reichskommissar.    

van die kosten af. Volgens hem kon de joodse gemeenschap hun eigen onderwijs prima zelf betalen, met gebruik van de verplicht bij de Liro-bank

Liro Bank

Bank Lippman, Rosenthal en Co [Liro] aan de Sarphatistraat was de bank waar joden hun geld moesten stallen - naast hun vermogen en spaargelden, betrof het ook alles meer dan 250 gulden van het maandelijkse inkomen.  Joden mochten alleen via de Liro-bank bankieren. Van de gelden op de Liro-bank werden alle door de bezetter afgedwongen joodse maatregelen betaald.

gestalde joodse vermogens. In de praktijk lag dat echter toch niet zo eenvoudig, zodat de geplande overdracht ernstig werd vertraagd.

Het kwam er op neer dat de bestaande wetgeving, verankerd in artikel 200 (vanaf 1983 is dat artikel 23) van de Grondwet, het óók de bezetter onmogelijk maakte de joodse leerplichtige jeugd van zorg door de Staat uit te sluiten. [conform het ‘oorlogsrecht’ dient een bezettende macht zich aan de wetten van het bezette land te houden]
Pas na maanden overleg van het Opvoedingsdepartement en het Departement van Financiën met de bezetter, ging de Reichskommissar overstag.
Toen nam de Joodsche Raad het onderwijs aan joodse kinderen onder haar hoede en kwam er een compromis : het Rijk betaalde vanaf september 1942 het onderwijs aan joodse kinderen, maar dat gold alléén voor leerlingen in de leerplicht-leeftijd

leerplicht-leeftijd

In die tijd was er sprake van een leerplicht die aanving op de dag dat je zeven jaar was geworden en eindigde zodra je zeven klassen van de lagere school had doorlopen, maar niet voor de leeftijd van 13 en niet later dan het 14^elevensjaar; het eindigde altijd aan het eind van het schooljaar, dus niet op je verjaardag. – dat is de wet van 1920. Er werd echter door de jaren heen, nogal aan de formuleringen geschaafd, zodat het uiteindelijk werd ‘indien het kind, de klasse heeft doorlopen, waarin het bij het bereiken van den dertienjarige leeftijd was geplaatst.’

Gedurende de bezettingsperiode werd echter door het Departement voor Opvoeding, de leerplicht toch met één jaar verlengd, met de bedoeling dat het kind tenminste twee jaar vervolgonderwijs zou kunnen genieten.

, die eindigde toen in het jaar dat je 15 werd.
Dat betekende dat er in het vervolgonderwijs, zoals HBS-en en het lyceum een bekostigingsprobleem ontstond voor de hogerejaars, en dat trof uiteraard ook het beroepsonderwijs zoals de Joodsche Kunstnijverheidsschool.
Daarvoor moest binnen de joodse gemeenschap een oplossing worden gezocht en werd er een beroep op de ComFinA

ComFinA

De Commissie Financiële Aangelegenheden was een onderdeel van de Joodsche Raad en zorgde voor alle inkomsten en uitgaven van de Raad, die (uiteraard) geen geld kreeg van de overheid cq de bezetter.

, de commissie financiële aangelegenheden van de Joodsche Raad.
Zo kreeg de Joodsche Kunstnijverheidsschool

Kunstnijverheidsschool

Het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs (IvKNO) was een Middelbare BeroepsOpleiding (MBO) in de toegepaste kunsten, zoals sieraden, keramiek, meubels, grafiek en drukwerk, etc. De school was gevestigd aan de Gabriel Metsustraat bij het Museumplein. Sinds het kunstonderwijs een Hogere BeroepsOpleiding (HBO) is, is de school omgevormd naar Gerrit Rietveld Academie. Voor de joodse leerlingen toentertijd kwam er in najaar 1941 een eigen Joodsche Kunstnijverheidsschool.

maandelijks een subsidie van deze ComFinA en dat kreeg het Joods Montessorilyceum ook, en dat notabene terwijl het onderdak had gevonden in de woning van Leonard Frank, de directeur van de ComFinA.

Maar de Joodsche Raad had zelf ook een bekostigingsprobleem; het is duidelijk dat de Raad, weliswaar gesticht door de bezetter, niet door het Rijk werd gefinancierd, daar moesten de Joden zelf voorzorgen.
Hier dus een uitleg over die Commissie, die zorgdroeg voor de geldstromen voor en van de Joodse gemeenschap.

De financiering van de Joodsche Raad met zo’n achthonderd medewerkers is in de literatuur onduidelijk. De Jong rept (V p 527) slechts van een ‘belasting’ die Joodse burgers aan de Raad moesten betalen, terwijl Presser (vanaf p 492) het heeft over een ‘verplichte bijdrage’ maar zijn verhaal is – ook hier, nogal warrig. Duidelijk is wel dat er geen sprake was van een bijdrage van het Rijk; de Joodsche gemeenschap draaide er zelf voor op.

Hoe dat zat, construeer ik adhv verslagen e.d. van de Commissie Geldelijk Beheer [NIOD 182/173 en 174].

Al in 1939 stelde de toenmalige Coördinatie Commissie voor Bijzondere Joodsche Belangen, een ‘heffing’ in, bedoelt om de belangen van de Joodsche Gemeenschap intern op te lossen, met name het vluchtelingenprobleem. Vanaf november 1938, na Kristalnacht ontstond er een gestage immigratiestroom. Dat kon (of wilde) de Nederlandse staat niet (helemaal) bekostigen. Er werd door de joodse geloofsgemeenschappen een ‘Centraal Bureau’ gevestigd aan de Keizersgracht, op nr 756, dat onder leiding kwam van mr. Leonard David Frank [1903-1943].
Er werden heffingen ingesteld en nauwgezet geïnd en geadministreerd, eerst alleen dus ten gunste van die Duitse vluchtelingen, maar in februari 1941 na de instelling van de Joodsche Raad

Joodsche Raad

Een in 1941 door de bezetter geïnstalleerd advies- en uitvoeringsorgaan voor alle joodse aangelegenheden. Tegelijkertijd werden alle bestaande joodse verenigingen en stichtingen verboden.

voor Amsterdam, kwam de commissie en haar bureau onder die Raad, als Commissie Financiële Aangelegenheden, ComFinA. wel als een zelfstandig orgaan [maar de voorzitter van de Joodsche Raad, professor Cohen zat óók in dit bestuur].
Vanaf najaar van 1941 als de bezetter Lippmann Rosenthal & Co als de enige ‘bank’ heeft aangewezen waar de joden mogen bankieren, werd de Joodsche Raad gedwongen haar financiële huishouding daar onder te brengen.
Niet veel later werden de heffingen bedoeld voor de hele joodse gemeenschap, waaronder uiteraard de kosten van het ‘apparaat’; die werden in de loop van 1942 begroot op een miljoen ‘sjaars.
De heffingen waren toen niet meer vrijblijvend; er werd druk uitgeoefend, er waren inspecteurs en controleurs, men kreeg een dringend betalingsverzoek [NIOD 182-174/32]. Er werd een betalingsbewijs uitgegeven en zonder dat kon je geen gebruik maken van enige dienst of uitkering van of vanwege de Joodsche Raad. Het ging in eerste instantie om zoiets als 1% van het jaarinkomen en dat liep in 1942 op tot een bij-elkaar geschraapt bedrag van ruim 5 miljoen, over 1941.

[Onder NIOD 182-174/33 e.v. is een goed overzicht te vinden van de opbrengsten uit de hele Mediene. Verderop ook in map 174 bevinden zich ook overzichten per maand van de uitgaven.] [afbeelding uit collectie JHM]