Joodsche school Leeuwarden

In Leeuwarden ging het niet anders dan elders in het land; ook de Friese schoolhoofden kregen van hun burgemeester

Burgemeester

Elke gemeente in Nederland wordt bestuurd door een Gemeenteraad en een college van Burgemeester en Wethouders. De bezetter schafte dit democratisch geheel in maart 1941 af en verleende de burgemeester vanaf dat moment het alleenrecht zijn gemeente te besturen; hij liet zich bijstaan voor wethouders, die niets meer waren dan uitvoerende ambtenaren, zonder invloed op het beleid van de bezetter en de burgemeester. Vanaf maart 1941 werden (bijna) alle burgemeesters ontslagen en vervangen door figuren die loyaal waren aan de 'Nieuwe Orde'. Meteen op 7 mei 1945 werden deze allemaal meteen weer ontslagen en de meesten direct daarna gevangen gezet, vervolgens berecht en veroordeeld en hun burgerrechten ontnomen. Niet allemaal waren ze echt 'fout' geweest, sommigen probeerden er 'het beste van te maken'. Hun kinderen gingen hun leven lang er zwaar onder gebukt : een foute vader !  

opdracht de joodse kinderen uit hun scholen te weren. Dat gebeurde per 1 september 1941, daarna duurde het meer dan de door de bezetter

bezetter

In mijn teksten gebruik ik het begrip 'de bezetter' voor de hele verzameling Duitse instituties die namens de Reichskommissar Seyss-Inquart in Nederland de macht uitoefenden (nee niet besturen, dat deed de Nederlandse Overheid.)

toegestane vier weken opdat deze kinderen opnieuw naar school konden.

De onderzoekscommissie van de Centrale Commissie

Centrale Commissie voor het Joodsche Onderwijs

De CCJO werd in juni 1941 ingesteld door de Joodsche Raad,  als coördinatie- en advies orgaan voor het nieuwe joodse onderwijs, dat  in september dat jaar door de bezetter is afgedwongen. Later ging de CCJO op in het Bestuur voor het Joodsche Onderwijs in Nederland, met als uitvoeringsorgaan het Joodsche Onderwijsbureau gevestigd in Amsterdam. Voordien was er al een Adviescommissie voor het Onderwijs, als onderdeel  van de Coördinatie Commissie voor Joodsche Belangen, die in december 1940 was gesticht en gevestigd was in den Haag. Deze CCJB werd echter door de bezetter eind oktober 1941 verboden. Er was immers ondertussen, sinds februari 1941 de door de bezetter gestichte Joodsche Raad.

voor het Joodse Onderwijs  (CCJO) had ondertussen uitgezocht dat er in heel Friesland, met slechts zo’n 1000 joodse ingezetenen, maar 69 lagere school-leerlingen waren, 56 in Leeuwarden en nog zo’n 13 leerlingen daarbuiten; in Drachten (3) Huizum (Leeuwarderdeel) (3), Sneek (2), Harlingen (4) en eentje in Gorredijk. Die commissie oordeelde vervolgens dat het geen zin had buiten Leeuwarden andere onderwijsvoorzieningen te scheppen.
Nadat het Opvoedings-departement

Departement van Opvoeding

Sinds de Nederlandse ministers naar Londen waren uitgeweken, werden de ministeries departementen genoemd, elk geleid door een Secretaris-generaal. Het departement voor Onderwijs, Kunsten en Wetenschap kreeg al snel de naam Departement van Opvoeding en Kultuurbescherming, met de Duitsgezinde professor Jan van Dam als Secretaris-generaal.

in den Haag, de Friese hoofdstad daartoe had aangewezen en de Leeuwarder burgemeester van Beijma, zich had verzekerd van een vergoeding van de omliggende gemeenten, konden met bemiddeling van die CCJO, twee joodse leerkrachten worden benoemd en de voormalige Dusnusschool aan de Perkstraat, worden geschilderd en ingericht.

De twee leerkrachten voor dit twee-klassige schooltje waren Irene Hartog [1912-2007] en Estella Zendijk [1887-1943]; zij werd het nieuw schoolhoofd. Dat stuitte echter op bezwaren van de Friese Onderwijs-inspectie; een schoolhoofd was in die tijd, in principe een manspersoon. Desondanks zette van Beijma de benoeming door en zo kon op 20 oktober 1941 de Friesche Joodsche lagere school wordt geopend in de Perkstraat.
Meteen die maandag zijn er 64 leerlingen, 12 van hen komt van buiten de stad; zij reisden vanaf die dag, elke schooldag heen en weer totdat het tegen de zomer van 1942 voor joden verboden werd gebruik te maken van trein en bus.

Irene Hertog verdwijnt tegen die tijd en Rita Flora van der Velde [1920-1980] wordt als opvolgster gevonden; ze is pas klaar op de kweekschool

Kweekschool

De  opleiding voor onderwijzers en onderwijzeressen voor het lager onderwijs, tegenwoordig is deze opleiding opgenomen in de Pabo [Pedagogische Academie].

in Amsterdam, moet helemaal naar Leeuwarden verhuizen en de bezetter staat dat niet toe.
Halverwege september 1942 wordt er dan opnieuw een tweede leerkracht benoemd, Margareta Granaada–Cohen [1908-1943] uit Leeuwarden. Ook voor haar heeft het maar even geduurd, een maandje later is ze weg; ook vanuit Friesland waren ondertussen de transporten naar het Oosten aangevangen.

Zo wordt het schooltje aldoor kleiner; ten tijde van de overdracht aan de Joodsche Raad

Joodsche Raad

Een in 1941 door de bezetter geïnstalleerd advies- en uitvoeringsorgaan voor alle joodse aangelegenheden. Tegelijkertijd werden alle bestaande joodse verenigingen en stichtingen verboden.

, december 1942 worden er nog zo’n 40 kinderen geteld. De laatste twee verdwijnen begin maart 1943 samen met hun juf Estella Zendijk.

Van de 69 kinderen die op de Friese Joodse lagere school zaten zijn er 46 gedood, waaronder een Roma-meisje Engelina Mirosch [1931-1944]

[De Perkstraat waar in 1941-1942 de Leeuwarder joodse school stond heet tegenwoordig A.S. Levissonstraat, ter herinnering aan Abraham Salomon Levisson (1902-25 april 1945); hij was opperrabbijn van het Nederlands Israëlische Kerkgenootschap voor de provincie Friesland en Drenthe en vanaf 1942 ook voor Gelderland.]

 BRONNEN
H.Hageman; Hakenkruis en vierde macht; hftstk 13 (uitgave Tzumarum 1993]
Historisch Centrum Leeuwarden – JHM-D003933 – namenlijsten joods onderwijs